در دوران قاجار پادشاهان يکى بعد از ديگرى
تلاش کرده‌اند که از طريق توسعهٔ مبادلات فرهنگى و اقتصادى با غرب، کشور
را از حالت انزوا بيرون آوردند.
عکاسان ايران در آن روزگار از سه گروع
عمده تشکيل مى‌شدند: يک گروه عکاسانى بودند که کار تحقيق دربارهٔ تفاوت‌هاى
فرهنگى و طبيعى اقوام مختلف را برعهده داشتند و به مؤسسات کاو‌ش‌هاى علمى و
جغرافيايى اروپا تعلق داشتند. گروه دوم عکاسان بومى بودند که کشفيات جديد
فنى را براى سرگرمى و بدون هدف مشخصى تجربه مى‌کردند و سومين گروه عکاسان
حرفه‌اى بودند که از راه فروش عکس کسب درآمد مى‌کردند.
اولين دست‌اندرکاران عکاسى در ايران،
اروپائيانى از فرانسه، اتريشو ايتاليا بودند که در مدرسهٔ دارالفنون تهران
تدريس مى‌کردند. مدرسهٔ فنى و حرفه‌اى دارالفنون براى تربيت افسران،
مهندسان غيرنظامى و نظامي، پزشکان و مترجمان توسط اميرکبير تأسيس شد. ده
سال بعد در سال ۱۸۶۰ م عکاسى نيز در برنامه‌هاى دارالفنون افزوده شد.
احتمالاً اولين شخص خارجى که در ايران عکس
را چاپ کرد، 'ژول ريشار' فرانسوى بود که در حدود سال‌هاى ۱۸۴۶-۱۸۴۴ م به
ايران آمد و دارالفنون به تدريس زبان فرانسه پرداخت. اولين مجموعه عکس از
آثار تاريخى ايران توسط لوئيجى پِشِه (Luigi Pesce) سرهنگى از اهالى ناپل
در مهاجرت به ايران تهيه شد. نسخهٔ دومى از اين مجموعه در همان سال تهيه و
براى ويليام اول، پادشاه پروس فرستاده شد. مجموعهٔ اول احتمالاً در يک
مجموعهٔ شخصى در رم بعدها يافت شده است. آلبوم ديگرى نيز که به موزهٔ
متروپوليتن نيويورک اهدا شده و شامل ۷۵ قطعه عکس است، احتمالاً همان آلبومى
است که براى پادشاه پروس ارسال شده بود. اين آلبوم در اصل متعلق به اردشير
ميرزا، نوهٔ فتحعلى‌شاه بود. اهدا‌کنندهٔ اين آلبوم معتقد است که پِشِه
يکى از چند عکاسى است که آثارشان در آن مجموعه گرد آمده است.آلبوم
متروپوليتن شامل موضوعات متعددى است.
سه پرتره از ناصرالدين‌شاه در جوانى و يک
عکس گروهى در اين مجموعه وجود دارد. بيشتر تصاوير اين آلبوم نشاندهندهٔ
معمارى آن روزگار است.
از جمله کاخ‌هاى تشريفاتي، مساجد و تکايا،
دروازه‌هاى شهري، عمارات دولتى و مسکوني، بقعه‌ها، مقابر و پل‌ها و اماکن
تاريخى را مى‌توان نام برد و نيز تصاويرى از نمايش‌هاى دربارى و مناسبت‌هاى
مهم دولتى که نشانگر جلال و شکوه دربار قاجار است. اين آلبوم همچنين شامل
دو تصوير از دو تابلوى نقاشى است: يکى پرتره‌اى از فتحعلى‌شاه و ديگرى يک
سان نظامى است.
در اواسط سلطنت ناصرالدين‌شاه (۱۲۹۰-۱۳۰۰
هجرى قمري)، پس از سفر دوم شاه به فرنگ، بعضى همراهان شاه مختصر اطلاعاتى
راجع به عکاسى بدست آوردند.
در بدو پيدايش عکاسي، محدوديت‌هاى فنى
عکسبردارى موجب مى‌شد تا عکسبردارى از ابنيه و عمارات رونق پيدا کند. در
ميان عکس‌هاى موجود در آلبوم ايتاليايى با امضاى پِشِه دو منظره از
دروازه‌هاى شهر، کاخ گلستان و نيز آثارى از ويرانه‌هاى تخت‌جمشيد و نقش
رستم و طاق بستان با حال و هوايى شاعرانه وجود دارد. قديمى‌ترين عکس‌هاى
اين آلبوم بين سال‌هاى ۱۸۵۲تا ۱۸۵۵ گرفته شده‌اند.
مجموعه عکس ديگرى که گوياى وضعيت
زندگى در دوران قاجار است، متعلق به لوئيجى مونتابونه، عکاس مشهور تورنيو
است. اين مجموعه شصت و دو قطعه عکس است که در سه آلبوم و در بخش‌هاى متفاوت
گردآورى شده است. مونتابونه همراه يک هيئت سياسى به ايران آمده بود.
ناصرالدين‌شاه بارها به وى لقب عکس‌باشى داد. عکس‌هاى او از مکان‌هاى
تاريخى ايران در نمايشگاه جهانى هاريس (۱۸۶۷ م) به نمايش درآمد و نشان
افتخار دريافت کرد.
عکس‌هاى وى سند تاريخى بى‌نظيرى است که گوياى
وضعيت زندگى مردم و درباريان است. گرچه در اين عکس‌ها زنان وجود ندارند،
اما مردان طبقات مختلف اجتماع حضور مشخص دارند و سلسله مراتب اجتماعى آنها
با چگونگى قرار گرفتن در تصوير کاملاً نشان داده شده است.
منبع:مجله الکترونیکی ویستا